... اسلام دینى است با اصول و آرمانهاى جهانى، و از همان ابتداى ظهور خویش به دنبال ایجاد حیات طیبه در سطح عالم و براى کلیه اَبناى بشرى بوده، بدیهى است بنا به معتقدات اسلامى و شیعى، جهانىشدن اسلامى و حیات طیبه جهانى در آخرالزمان و در عصر و دولت مهدى موعود تحقق قطعى خواهد یافت. چنین جهانىشدنى با هیچ پروژه و یا طرح جهانىسازى فعلى نه از حیث نظرى و نه عملى و نه از حیث شمولیت و فراگیرى و مقیاسهاى موجود قابل مقایسه و اندازهگیرى نیست، و فقط شناخت مقدماتى آن از راه احادیث وارده ممکن است. به همین جهت قصد بر این شد که در ادامه سخن، پارهاى از ویژگىهاى دولت کریمه حضرت مهدى و حکومت جهانى سرشار از حیات طیبه وى - آنهم نه از باب حصر بلکه از باب احصاء و اشاره - مرور و بازیابى گردد که 9 عنوان از آن در شماره‌ی قبل گذشت و اکنون 4 مورد دیگر نیز در این نوشتار عرضه می‌گردد:
از برخى روایات این گونه استفاده مىشود که حکومت جهانى مهدوى و جهانىسازى وى در عین حال که عالمگیر بوده و بر سراسر جهان، اسلام و قوانین اسلامى حاکم است؛ لیکن سایر ملل نیز در قالب نوعى حکومت مشابه فدرالیسم، ضمن تبعیت از حکومت جهانى، داراى آزادىهایى در پیروى از رسوم و فرهنگهاى ملى غیرمتعارض با اسلام هستند و حضرت این حق و احترام را براى آنها ملحوظ مىفرمایند:
امام باقرعلیه السلام مىفرمایند: وقتى قائم قیام کند قطایع و حکومتهاى طایفهاى از بین خواهند رفت.(1) در عین حال امام صادقعلیه السلام اذعان مىفرمایند: وقتى قائم ما قیام کند به هر منطقهاى نمایندهاى مىفرستد و به او مىگوید: حکومت در اختیار توست، هر چه مصلحت مىبینى عمل کن.(2)
11 - نوسازى و احیاء دینى بر مبناى مقتضیات جدید
یکى از ویژگىهاى فرابرد جهانىشدن؛ لحاظ مقتضیات زمانى و مکانى و حرکت بر مبناى تحولات تازه و پاسخگویى به امور جدید است. قبلاً بیان گردید اسلام با اتکاء به ماهیت خود بر مبناى سنت مترقى اجتهاد، این انعطاف پذیرى را به عنوان جزء همیشگى خود به همراه دارد. نظام جهانىسازى مهدوى نیز از این خصیصه ضرورى غافل نبوده و کاملاً بدان مجهز است. در عصر مهدوى، جهان با احیاء اسلامى نوین و نوسازى دینى مواجه خواهد گردید. به فرموده امام صادقعلیه السلام: چون قائم قیام کند امر تازه و احکامى تازه مىآورد، چنانکه رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم در اول اسلام همینگونه عمل نمود و خلائق را به امر جدید دعوت نمود(3)... آن حضرت کارهاى مشابه رسول خدا انجام مىدهد. وى همانگونه که رسول خداصلى الله علیه وآله وسلم امور جاهلیت را بر هم زد، امور قبل از خود را بر هم مىزند و قائم، دین اسلام را تازه مىکند.(4)
همین تعبیر نیز در بیان امام باقرعلیه السلام آمده است، آنجا که مىفرماید: قائم کتابى جدید، امرى جدید و حکمى جدید مىآورد و بر عرب سخت مىگیرد.(5) در روایت ارزشمند دیگرى از همین امام همام، ایشان ضمن تشبیه سیره حکومت مهدوى با سیره پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم در ابطال احکام جاهلیت، مىفرمایند: ... همچنین است قائم وقتى قیام کند؛ باطل مىگرداند احکامى را که در ایام مصالحه با کفار در دست خلایق بوده و با عدالت در میان خلایق رفتار مىکند.(6)
بدین منوال جهانىسازى مهدوى، معطوف به احیاء و تجدید اسلام ناب و نوسازى جدید آن بر حسب مقتضیات جدید بوده و بدیهى است چنین امرى منجر به شفافیت اسلام و افزایش پیروان آن دین حنیف خواهد گردید و دیگر نیازى به بحث و فحصهاى طاقت فرساى علمى و حوزوى براى فهم و دریافت آراء واقعى شارع مقدس نیست و اکثر شیوههاى درسى و اجتهادى و استنباطى، کهنه و غیر قابل استفاده خواهد گردید. عالم عالیقدر آیةاللَّه فقید قزوینى در اثر خویش این مطلب را در تحلیلى جامع اینگونه بیان فرمودهاند: خدا مىداند که این تحول مطلوب و مترقى چگونه خواهد بود، اما به نظر مىرسد بسیارى از کتابهاى فقه و حدیث، نوسازى گردد و نقش بسیارى از موضوعات کتابهاى اصولى به پایان برسد، چرا که امام مهدى قواعد عمومى براى دریافت مسائل شرعى و مقررات دینى را بیان مىکند و در پرتو همانها فقهاء را از بسیارى بحثهاى اصولى و قواعد آن بى نیاز مىگردند.
کتابهاى مربوط به شرح حال راویان احادیث که به کتابهاى رجالى معروفند و نیز شرح حال و بیوگرافى آنان و تقسیمبندى روایات به صحیح و ضعیف و اصطلاحاتى از این قبیل، همه و همه نقششان به پایان مىرسد؛ چرا که این بحثها بیشتر به حدس و ظنّ تکیه دارد و در عصر غیبت به خاطر نرسیدن دست مردم به امام معصومعلیه السلام مورد استفاده قرار مىگیرد. اما در عصر ظهور، مردم به مقرّرات و احکام قطعى دست مىیابند و از اینها بىنیاز مىگردند.
و نیز در عصر ظهور، بیشتر کتابهاى تفسیرى از اعتبار ساقط مىشود. چرا که مردم با رشد فکرى و ژرفنگرى برخواسته از فرهنگ عصر ظهور، به تفسیرهاى برگرفته از نظرات افراطى افراد، بها نمىدهند. از این رو تنها تفاسیر برخاسته از روایات رسیده از پیامبر و اهلبیتعلیهم السلام باقى مىماند.
همینگونه قرائتهاى مختلف از قرآن شریف که دلیلى براى آنها نازل نشده است برداشته مىشود. چرا که مردم قرآن و قرائت صحیح آن را - به گونهاى که بر قلب مصفّاى محمدصلى الله علیه وآله وسلم فرود آمده است - از امام مهدى مىآموزند و تفسیر و پیام و مفهوم آن را، آنگونه که خدا اراده فرموده مىشناسند و بر معارف بلند و راز و رمز شگفتىهاى آن، که همچنان ناشناخته و پوشیده است، آگاهى مىیابند.. .(7)
12 - تحول شگرف در حوزهها و فضاهاى ارتباطى و رسانهایى
در دولت جهانى مهدوى، فضاهاى ارتباطى و رسانهاى دچار تحولات شگرف و بنیادینى خواهد شد که سادهترین برداشت از روایات وارده، استفاده از رسانههایى مانند اینترنت و تلویزیون و گسترش ارتباط مردم با یکدیگر از این طرق را به ذهن متبادر مىکند. ولى به نظر مىرسد که این روایات حاکى از پیشرفتهاى وسیعى در این زمینه باشد و بتوان این دوره را از حیث وضعیت رسانهها و ارتباطات به دورهاى بسیار فراتر از دوره ظهور اَبررسانهها تشبیه کرد. ابتدا روایاتى در این زمینه یادآورى مىگردد.
امام صادقعلیه السلام مىفرماید: ان المؤمن فى زمان القائم و هو فى المشرق لَیَرى أخاه الذى فى المغرب و کذا الذى فى المغرب یرى أخاه الذى بالمشرق؛(8) مؤمن در عصر قائم در حالى که در مشرق است، برادر خویش را که در مغرب است مىبیند و همچنین آنکه در مغرب است برادر مؤمن خویش را در مشرق مىبیند.
و یا در فرازى قابل تأملتر فرمودهاند: انّ قائمنا اذا قام مدّالله لشیعتنا فى اسماعهم و ابصارهم، حتى لا یکون بینهم و بین القائم برید یکلّمهم فسیعون و ینظرون الیه و هو فى مکانه؛(9) هنگامى که قائم ما قیام کند، خداوند در دستگاه شنوایى و بینایى شیعیان ما، گستردگى و کشش ویژهاى مىبخشد تا میان آنها و مهدى ما نامهرسان یا واسطهاى نباشد.
فهم روایت اول با وجود پیشرفتهاى امروزى عرصه فناورى ارتباطات همانند تلویزیون و اینترنت، دشوار و پیچیده نیست. اما با توجه به روایت دوم، به نظر مىرسد که پیشرفتهاى عصر ظهور در عرصه گسترش فضاهاى ارتباطى تنها منحصر در تکنولوژى و ابزارهاى ارتباطى نباشد، بلکه این خود مؤمنین هستند که بواسطه سطوح عالى ایمانى خود، برخوردار از کمالات اعطایى الهى شده و گوش و چشمهاى آنان داراى قدرتِ فرابینى، فراشنوایى و فرامکانى گردیده و همانطور که مىتوانند در هر لحظه با یکدیگر ملاقات سمعى و بصرى داشته باشند؛ مىتوانند با حضرت مهدى نیز از چنین ارتباطى برخوردار باشند و از فیض مطلق وجود او در وراى مکانها و زمانها استفاده نموده و نزد ایشان براى متابعت و پیروى دائم الحضور باشند. بدیهى است در عصر حضور که هر چیز به کمال نهایى خود مىرسد، تجهیز انسانهاى مؤمن - به عنوان اشرف مخلوقات - به چنین مواهب الهى دور از ذهن نیست و به همین خاطر مىتوان تصور کرد که با این پیشرفتها در خلقت انسانهاى برگزیده، کشف سایر کرات در فضاهاى لایتناهى و افشاى میلیاردها اسرار نهفته در کائنات براى بشر عصر ظهور نیز نه تنها ممکن، بلکه به منتهاى حد خود خواهد رسید و اسرار بىشمار کائنات بر ایشان کشف خواهد گردید.
13 - رعایت آرمانى حقوق محیط زیست و جانداران
جهانىسازى مهدوى همانند جهانىسازى غربى تأثیرات و تبعات تخریبى نسبت به محیط زیست و ساکنان موجود در آن ندارد، آنگونه که امروزه جهان با مشکلات زیست محیطى عظیمى مانند سوراخ شدن لایه ازن، گرم شدم زمین بر اثر گازهاى گلخانهاى، نابودى جنگلها، روند رو به انقراض پارهاى از موجودات، آلودگیهاى صنعتى و شیمیایى محیط زیست و... مواجه است. پیامبر اکرم در فرازى زیبا، خشنودى کلیه موجودات انسانى و غیر انسانى را از حکومت جهانى حضرت مهدى با عبارت یرضى عنه ساکن الارض و السماء(10) بیان فرمودهاند و در بیانى دیگر، حکومت مزبور را مایه رفاه و فرح و شادمانى کلیه موجودات به شمار آورده و مىفرمایند: فیفرح به اهل السماء و اهل الارض و الطیر و الوحوش و الحتیان فى البحر؛(11) ساکنان آسمان و مردم زمین، پرندگان، درندگان و ماهیان دریا، همه در سایه لطف و حکومت او شادمان و فرحناک هستند.
بدیهى است که این شادمانى صرفنظر از رعایت آرمانى حقوق کلیه جانداران و حفظ حقوق محیط زیست آنها در دولت جهانشمول مهدى موعود قابل تحقق و میسر نیست. همچنین در روایتى از امام حسنعلیه السلام نقل شده که حتى در دولت حضرت مهدى، درندگان آزادانه و بدون مزاحمت زندگى مىکنند.(12) این امر بیانگر اوج صلح و آرامشى است که دولت جهانشمول مهدوى براى بشریت به ارمغان خواهد آورد. دولتى که عالم را به سمتى سوق خواهد داد که تمام آیات الهى به منتهاى ظهور خود برسند. حق و باطل از هم جدا شوند و بنا به پارهاى استنباطها، دیگر معصیت خداى سبحان انجام نشود و بارى تعالى با کمترین دخالت هواى نفس و بدون وسوسه شیطان به طور خالص عبادت گردد، تا جائیکه مردگان نیز با اشک شوق خواهان رجعت به دنیا و احیاى خویش از خداوند مىگردند تا افتخار و آرزوى زندگى در این دوره براى آنها نیز محقق گشته و یارىگر موعود الهى باشند.
1. سعادتپرور، ظهور نور، ص 202، (به نقل از اثبات الهداة ج3، ص 523، روایت 409).
2. همان، ص 203، (به نقل از اثبات الهداة، ج 3، ص 573، روایت 712).
3. على دوانى، مهدى موعود، ج 2، ص 224 (به نقل از ارشاد شیخ مفید، ص 364).
4. همان، ص 246.
5. سعادتپرور، ظهور نور، ص 199، (به نقل از اثبات الهداة، ج 3، ص 540، روایت 502).
6. على دوانى، مهدى موعود، ج 2، ص 284، (به نقل از تهذیب، ج 6، ص 154، باب 70، ح 1).
7. قزوینى، امام مهدى از ولادت تا ظهور، ص 735 و 736.
8. همان، ص 773. (به نقل از بحارالانوار، ج 52، ص 391 و معجم احادیث المهدى، ج 4، ص 56).
9. همان. (به نقل از کافى، ج 8، ص 240، خرائج ج 2، ص 840 و معجم احادیث الامام المهدى، ج 4، ص 57).
10. ر.ک: سعادتپرور، ظهور نور، ص 207، (به نقل از التشریف بالمنن، ص 146، ح 175).
11. صافى گلپایگانى، منتخب الاثر، ص 472، ب 3، ح 3.
12. ر.ک: شریعتزاده خراسانى، حکومت جهانى مهدى از دیدگاه قرآن و سنت، ص 279، (به نقل از الاحتجاج طبرسى، ج 2، ص 11).
دکتر بهرام اخوان کاظمى
دبیرخانه دائمى اجلاس حضرت مهد
